Tasarımın Temel İlkeleri: Rams, Nielsen ve Shneiderman Kılavuzu

İyi Tasarımın Şifreleri: Rams, Nielsen ve Shneiderman'dan Ustalık Dersleri

Hiç bir ürünü kullanıp "Bu gerçekten harika!" diye düşündüğünüz ya da tam tersi, "Bunu kim tasarladı?" diye sinirlendiğiniz oldu mu? İşte bu iki deneyim arasındaki devasa fark, tesadüf değil. Bu farkın arkasında, yıllar içinde test edilmiş, kanıtlanmış ve adeta tasarımın DNA'sını oluşturan temel ilkeler yatıyor.

Peki, bir tasarımı "iyi" yapan bu sihirli formüller neler? Neyse ki, bizden önce bu yollardan geçmiş ve pusulamızı ayarlamamıza yardımcı olacak dev isimler var.

Bu yazıda, tasarım dünyasının üç efsanesi Dieter Rams, Jakob Nielsen ve Ben Shneiderman'ın kapısını çalacağız. Onların ortaya koyduğu ve bugün bile ilk günkü gibi geçerli olan bu altın kurallar, projeniz ne olursa olsun size yol gösterecek. Hazırsanız, bu ustalık derslerine başlayalım!

Dieter Rams'ın 10 İyi Tasarım İlkesi

İlk durağımız, sadeliğin ve işlevselliğin duayeni Dieter Rams. Onun "daha az ama daha iyi" felsefesiyle şekillenen 10 ilkesi, adeta modern tasarımın temelini oluşturuyor.

1. İyi Tasarım Yenilikçidir İster mevcut bir tasarımı iyileştirin, ister yeni teknolojilerle birlikte yepyeni bir şey yaratın; yenilikçi olmak için her zaman sayısız fırsat vardır. İyi tasarım, teknolojik gelişmelerle paralel olarak kendini geliştirir.

2. İyi Tasarım Ürünü Kullanışlı Yapar Bir ürünün ne kadar göz alıcı göründüğünün hiçbir önemi yoktur, eğer pratik olarak kullanılamıyorsa tamamen değersizdir. Ürünler hayran olunacak sanat eserleri değildir. Onlar bir amaca hizmet etmek ve bir sorunu çözmek için vardır.

3. İyi Tasarım Estetiktir Güzel nesneler bizi rahat hissettirir. Bir ürün estetik olarak güzelse, onu kullanmaya ve ona sahip olmaya daha yatkın oluruz. Bir ürünün estetik kalitesi, kullanışlılığının ayrılmaz bir parçasıdır çünkü her gün kullandığımız ürünler benliğimizi ve yaşam kalitemizi etkiler.

4. İyi Tasarım Ürünü Anlaşılır Kılar İtilmesi mi çekilmesi mi gerektiğini belli etmeyen kapı kolları veya hangisinin sıcak hangisinin soğuk olduğunu göstermeyen musluklar kullanıcıyı şaşırtır. İyi tasarım ise tam tersidir; ürünün ne olduğunu, ne işe yaradığını ve nasıl kullanılacağını kendi kendine açıklar. Bu, kullanıcıyı talimat okuma zahmetinden kurtarır.

5. İyi Tasarım Mütevazıdır (Göze Batmaz) Göze batan bir ürün, aşırı tasarlanmış bir üründür. Ürünler, kullanıcıların kendilerini ifade etmelerine olanak tanıyan, nötr ve ölçülü araçlar olmalıdır. En iyi ürünler, kullanıcının tam olarak yapmak istediği şeyi yapmasına izin verir ve sezgisel süreci engellemez.

6. İyi Tasarım Dürüsttür İyi tasarımda hile yoktur! Olduğundan farklı bir şey gibi davranmaz ve tutamayacağı vaatlerde bulunarak sizi manipüle etmeye çalışmaz. Her zaman kullanıcının çıkarlarını gözettiği için yalan söylemeye veya olduğundan farklı görünmeye ihtiyacı yoktur.

7. İyi Tasarım Uzun Ömürlüdür Modaya uygun olmaktan kaçınır ve bu sayede asla eski veya modası geçmiş görünmez. Geçici trendlerin aksine, iyi tasarım yıllarca varlığını sürdürür.

8. İyi Tasarım En İnce Ayrıntısına Kadar Tutarlıdır İyi tasarımda hiçbir şey keyfi veya tesadüfi olmamalıdır. Tasarım sürecindeki özen ve hassasiyet, kullanıcıya duyulan saygının bir göstergesidir. Her detay düşünülmeli ve tasarımın bir parçası olmayı hak etmelidir.

9. İyi Tasarım Çevre Dostudur Kirlilik, bir ürünün ömrü boyunca kaynakların israf edilmesinden kaynaklanabilir. İyi tasarım, kaynakları hem fiziksel hem de dijital olarak koruyarak ve israfı önleyerek çevrenin korunmasına önemli bir katkıda bulunur.

10. İyi Tasarım Mümkün Olduğunca Az Tasarımdır Tasarım her zaman amaç odaklı olmalıdır. Kullanıcı için bir amaca hizmet etmeyen her şey tasarımdan çıkarılmalıdır. Daha az karmaşa ile tasarım, kullanıcı için daha fazla netlik kazanır. Sadeliğe odaklanılmalıdır.

Jakob Nielsen'in 10 Kullanılabilirlik İlkesi

Endüstriyel ürünlerin dünyasından çıkıp dijital arayüzlerin kalbine inelim. Burada bizi, "kullanılabilirliğin babası" olarak anılan Jakob Nielsen ve onun kullanıcı arayüzü tasarımının temelini oluşturan 10 sezgisel kuralı karşılıyor.

1. Sistem Durumunun Görünürlüğü Akıllı telefonunuzu düşünün. Ekran açılır açılmaz size pil durumu, Wi-Fi bağlantısı, gelen mesajlar ve cevapsız aramalar hakkında anında bilgi verir. Bu bilginin olmadığını hayal edin. Sistem, sürekli olarak durumunu kullanıcıya iletmeli ve daha bilinçli kararlar almalarına yardımcı olmalıdır.

2. Sistem ile Gerçek Dünya Arasında Eşleşme Kullanıcılar, benzer sistemlerle olan önceki deneyimlerine dayanarak bir sistemin nasıl çalışacağı hakkında varsayımlarda bulunabilirler. Onların aşina olduğu bir dil ve kavramlar kullanarak bu ilk rahatsızlığı aşmalarına yardımcı olabilirsiniz.

3. Kullanıcı Kontrolü ve Özgürlüğü Dijital alanlar da fiziksel alanlar gibi acil çıkışlara ihtiyaç duyar. Kullanıcılar sıklıkla yanlışlıkla bir fonksiyona tıklar ve uzun bir diyalogdan geçmeden bu durumdan çıkmak için net bir yola ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, "geri al" ve "yinele" işlevlerini destekleyin.

4. Tutarlılık ve Standartlar Tutarlılık anahtardır. Bir sayfadaki "Gönder" düğmesi, sitenin her sayfasında aynı görünmelidir. Bilgiyi bir sayfada belirli bir formatta gösteriyorsanız, tüm sayfalarda aynı formatı kullanmalısınız.

5. Hata Önleme İyi bir hata mesajından daha iyisi, hatanın en başta oluşmasını engelleyen dikkatli bir tasarımdır. Hatalara neden olabilecek koşulları ortadan kaldırın veya kullanıcılara bir şeye dokunmadan önce bilinçli bir karar verebilmeleri için bir onay seçeneği sunun.

6. Hatırlama Yerine Tanıma Kullanıcıların bilgiyi hatırlamasını beklemek yerine, arayüzdeki bilgileri tanımalarını sağlayın. Kısacası, kullanıcılarınızı gereğinden fazla çalıştırmayın! Navigasyonu olabildiğince açık, ayrıntılı ve basit hale getirin.

7. Esneklik ve Kullanım Verimliliği Sisteminiz hem deneyimsiz hem de deneyimli kullanıcılar tarafından kullanılabilecek şekilde tasarlanmalıdır. Yeni bir kullanıcının kısayolları bilmeden bir görevi yerine getirebileceği bir yol sunun, ancak aynı zamanda deneyimli bir kullanıcının eylemi hızla tamamlamak için kısayolları kullanabileceği bir sistem de tasarlayın.

8. Estetik ve Minimalist Tasarım Harika bir ilk izlenim bırakın! Kullanıcılar bir sayfanın estetiğini ve görsel çekiciliğini ilk 50 milisaniyede fark eder. Bu, arayüzünüzün marka kimliğini ve güvenilirliğini anında yansıtması gerektiği anlamına gelir. Diyaloglar, konuyla ilgisiz veya nadiren ihtiyaç duyulan bilgileri içermemelidir.

9. Kullanıcıların Hataları Tanımasına, Teşhis Etmesine ve Düzeltmesine Yardımcı Olma İyi bir hata mesajı kibar, anlaşılır, kesin, yapıcı ve açıkça görülebilir olmalıdır. Sorunu çözmek için en az zamanı harcatmalı ve kullanıcıyı eğitmelidir.

10. Yardım ve Dokümantasyon Sisteminizin dokümantasyon olmadan kullanılabilmesi tercih edilse de, yardım sağlamak gerekli olabilir. Bu bilgiler kolay bulunmalı, kullanıcının görevine odaklanmalı, atması gereken adımları içermeli ve çok uzun olmamalıdır.

Ben Shneiderman'ın 8 Altın Kuralı

Listemizin son sırasında ama kesinlikle daha az önemli olmayan bir isim var: Ben Shneiderman. Onun 8 altın kuralı, kullanıcıyı sürücü koltuğuna oturtan, kontrolün onlarda olduğunu hissettiren tasarımlar yapmanın anahtarını sunuyor.

1. Tutarlılık İçin Çabalayın İster düzen, ister düğme boyutu, ister renk kodu veya metin tonu olsun, site genelinde tekdüzeliği korumak için tutarlılık kritik öneme sahiptir. Tutarlılık, kimliğinizi oluşturmanıza ve kullanıcıların sitenizi terk etmesini önlemenize olanak tanır.

2. Sık Kullananlar İçin Kısayollar Sunun Kullanıcıların web sitenizin tüm alanlarına birkaç tıklama ile erişmesine olanak tanıyın. Hem acemi hem de deneyimli kullanıcılar için klavye kısayolları veya makro yetenekleri gibi özellikler eklemeyi düşünün.

3. Bilgilendirici Geri Bildirim Sağlayın Kullanıcılarınız web sitenizde bir eylemi tamamladıysa veya tamamlıyorsa, sistemde nerede olduklarını anlamaları için mümkün olan en kısa sürede geri bildirim sağlamak en iyisidir.

4. Eylemlerin Tamamlandığını Belirten Diyaloglar Tasarlayın Tüm etkileşimlerin bir başlangıcı, ortası ve sonu olmalıdır. Bir görev tamamlandığında, kullanıcılarınıza bilgilendirici geri bildirim ve bir sonraki adım için iyi tanımlanmış seçenekler sunarak onları rahatlatın. Onları tahmin yürütmek zorunda bırakmayın!

5. Basit Hata Yönetimi Sunun Bir arayüz, mümkün olduğunca çok hatayı ortadan kaldıracak şekilde tasarlanmalıdır. Bir şeyler ters giderse, sistem kullanıcıların sorunu anlamasını ve çözmesini kolaylaştırmalıdır.

6. Eylemlerin Kolayca Geri Alınmasına İzin Verin Bir hata yaptıktan sonra "geri al" seçeneğinin olduğunu bilmek büyük bir rahatlamadır. Kullanıcılarınız, hataları geri almanın kolay bir yolu olduğunu bilirlerse daha az endişeli hisseder ve seçenekleri keşfetmeye daha istekli olurlar.

7. Kullanıcının Kontrol Hissini Destekleyin Kullanıcılarınıza kontrol ve özgürlük vermek esastır, böylece sistemin kontrolünün kendilerinde olduğunu hissederler. Tasarımcı olarak, sürprizlerden, kesintilerden ve kullanıcıların talep etmediği her şeyden kaçının.

8. Kısa Süreli Bellek Yükünü Azaltın Dikkat süremiz sınırlı olabilir, bu nedenle kullanıcılarınızın işini kolaylaştırmak için yapabileceğiniz her şey bir kazançtır. Arayüzleri basit ve tutarlı tutun. Örneğin bir e-ticaret sitesinde, son görüntülenen veya satın alınan öğelerin bir listesi sunularak kullanıcının hatırlama yükü azaltılabilir.

Peki Şimdi Ne Olacak?

Dieter Rams'ın zamana meydan okuyan sadeliğinden Nielsen'in dijital bilgeliklerine ve Shneiderman'ın kullanıcı odaklı manifestosuna uzanan bir yolculuk yaptık.

Bu ilkeleri katı kanunlar gibi değil, tasarım alet çantanızdaki en keskin ve en güvenilir araçlar olarak düşünün. Bir sonraki projenizde bir yol ayrımına geldiğinizde, bu ustalardan birinin sesini duymaya çalışın. Emin olun, bu rehberler sizi her zaman kullanıcı için en doğru olan yola yönlendirecektir. Çünkü günün sonunda iyi tasarım, her zaman insanla başlar ve insanla biter.